• Kategorią, którą rozmówcy chętnie przywołują w kontekście Unii Europejskiej, jest „wspólnota”. Unia kojarzy się z otwarciem, zjednoczeniem, dobrem wspólnym, awansem cywilizacyjnym. Bywa jednak także niekiedy utożsamiana z Niemcami i realizacją niemieckich (ewentualnie francusko-niemieckich) interesów. Mowa w tym kontekście o sprzeczności celów i wtrącaniu się jednych krajów w sprawy innych.

• Niezależnie od rozbieżności lub nawet sprzeczności interesów państw unijnych, bilans naszej przynależności do UE jest w opinii badanych jednoznacznie pozytywny, w wielu dziedzinach tak szybki rozwój Polski nie byłby możliwy bez tej przynależności. Rozmówcy są zatem zgodni co do tego, że gdyby Unii nie było, byłoby znacznie gorzej, przede wszystkim pod względem gospodarczym oraz w dziedzinie rozwoju infrastruktury. Do rozwoju Polski przyczynił się z jednej strony napływ funduszy unijnych, z drugiej strony możliwość uczestniczenia we wspólnym rynku.

• Możliwość korzystania z funduszy unijnych budzi pewien niepokój. Jako beneficjenci unijnej pomocy finansowej musimy dostosowywać się do kierowanych wobec nas oczekiwań. W ten sposób tracimy samodzielność i pogłębia się nasza zależność od Unii. Dodatkowo pojawia się opinia, że pieniądze unijne stanowią jedynie pożyczkę, którą Polska będzie musiała - przynajmniej jej część - w przyszłości zwrócić.

• Ogólnie rzecz biorąc, członkostwo w UE jest rozpatrywane w kategoriach obustronnych korzyści - Polski i Unii Europejskiej. Integracja jest dobra dla Polski, ale zyskują na niej także inne kraje członkowskie, przede wszystkim te silniejsze i lepiej rozwinięte. Wyrażano przekonanie, że Polska ciągle jest krajem słabszym, że jest wykorzystywana jako rynek zbytu, montownia Europy oraz rezerwuar taniej siły roboczej. Cały czas gonimy bogatsze państwa, a one stawiają przed nami coraz to nowe warunki, co utrudnia nam zbliżenie się do ich poziomu.

• Kontekst wojny w Ukrainie sprawia, że obok postrzeganych korzyści finansowych i gospodarczych, a także - szerzej - cywilizacyjnych związanych z obecnością w UE, członkostwo Polski we Wspólnocie nabiera dużej wagi także z punktu widzenia bezpieczeństwa naszego kraju.

• Zastrzeżenia budzi proces podejmowania decyzji w Unii, w niedostatecznym stopniu uwzględniający podmiotowość Polski. Badani sądzą, że nasz kraj nie ma wystarczającego wpływu na unijne decyzje, są one nam narzucane.

• We wszystkich grupach spontanicznie poruszano w dyskusji trzy kwestie - polityki migracyjnej Unii, ekologii i transformacji energetycznej oraz rolnictwa.

• Najwięcej emocji wywołuje kwestia przyjmowania uchodźców i imigrantów do Unii Europejskiej. W ocenie badanych imigranci są źródłem problemów społecznych, przede wszystkim przestępczości, budzą strach w społeczeństwach zachodnich, a państwa nie potrafią sobie z nimi poradzić. Szczególnie mocno w Łomży, w młodszej grupie, wybrzmiała opinia, że imigranci spoza Europy stanowią zagrożenie dla kultury i tożsamości narodowej. Wzrastający udział osób pochodzenia imigranckiego w społeczeństwach zachodnich i związane z tym problemy mogą nawet - jak przewidują dyskutanci - zagrozić przetrwaniu Unii Europejskiej.

• Mimo wyrażanej na ogólnym poziomie akceptacji postulatów dotyczących ochrony środowiska i transformacji energetycznej, polityka Unii w tym zakresie budzi ogromne zastrzeżenia. Dotyczą one narzucenia zbyt szybkiego tempa zmian, co powoduje, że proces ich wdrażania jest zbyt kosztowny, a oferowane wsparcie finansowe dla obywateli (np. na zmianę systemu ogrzewania) niewystarczające. Rozmówcy wprost deklarowali, że koszty związane z koniecznością ochrony środowiska są przerzucane na zwykłych ludzi, zaś ograniczenia nie dotyczą elity, ludzi bogatych czy wielkich koncernów. Kwestionowano niekiedy rzeczywiste korzyści dla środowiska naturalnego, płynące z proponowanych rozwiązań, wskazując, że stoją za nimi jedynie ekonomiczne interesy głównych państw Unii.

• Z racji rolniczych protestów wiele miejsca w dyskusjach poświęcano sytuacji rolnictwa. Krytyczne uwagi dotyczyły niekorzystnych dla rolników przepisów Zielonego Ładu (z części z nich się wycofano) oraz konieczności konkurowania z produktami rolnymi z Ukrainy. W zgodnej opinii badanych Polska raczej nie ma szans w tej konkurencji - Ukraińcy mają lepsze ziemie, niższe koszty produkcji, a ich towary nie muszą spełniać unijnych wymogów i norm, są więc gorszej jakości.

• Kwestia wprowadzenia euro w Polsce rozpatrywana jest głównie w kategoriach finansowych i ekonomicznych, ale także w szerszej perspektywie - jako decyzja przesądzająca o dalej idącej (i w praktyce nieodwracalnej) integracji politycznej. Na razie – jak zaznaczano - jest za wcześnie na przyjęcie wspólnej waluty, Polska nie spełnia kryteriów przystąpienia do tej strefy, stąd też dyskusja na ten temat nie budziła dużych emocji. Wyrażano opinię, że będziemy gotowi na euro dopiero wtedy, gdy poziom życia w Polsce będzie zbliżony do poziomu życia w krajach Europy Zachodniej. W innym przypadku będziemy narażeni na wzrost cen, którego doświadczyli nasi sąsiedzi - mieszkańcy Słowacji i Litwy. Podkreślano, że, przyjmując euro, tracimy możliwość prowadzenia bardziej elastycznej polityki finansowej i na trwale wiążemy się z Unią. Plusem przyjęcia euro jest to, że ściślejsze więzi z resztą państw unijnych będą sprzyjać (nie tylko ekonomicznemu) bezpieczeństwu Polski.

• Wśród problemów Unii Europejskiej, które mogą zagrozić współdziałaniu krajów unijnych lub nawet istnieniu UE, wymieniano politykę Rosji i politykę wobec Rosji, masowy napływ imigrantów i wywołane tym zmiany społeczne, konkurencję ze strony krajów azjatyckich i Stanów Zjednoczonych oraz rozmijanie się polityki UE z oczekiwaniami społecznymi. Wielokrotnie wspominano o potrzebie uwzględniania w procesie decyzyjnym głosu poszczególnych państw w większym stopniu niż dotychczas, a także o potrzebie równego traktowania wszystkich państw.

– Jak powiedziałem, szanse na lepsze jutro (Łomża, starsi).

– Wspólne interesy wielu państw (Łomża, młodsi).

- Po prostu pracujemy wszyscy, jakby na jedno państwo, a jakby nieliczne wyciągają z tego jakiś zysk tak naprawdę (Leszno, młodsi).

- Tak uważam, że Unia Europejska, to najbardziej z tego wszystkiego korzystają Niemcy (Leszno, młodsi).

- Na początku było tak jak tutaj, faktycznie głosy są, że to miało być coś, co miało łączyć, a w tej chwili coraz bardziej, moim zdaniem, że coś się nam narzuca (Leszno, starsi).

- W końcu się rynek zaczął kurczyć i trzeba było zacząć wciągać kolejne państwa, niekoniecznie dają in plus Unii, ale są rynkiem zbytu, możemy im coś narzucić, jeżeli chcecie być u nas. Tak że gospodarczo się rozwijają, ale raczej te kraje, które założyły Unię niż nowe kraje członkowskie (Leszno, starsi).

- Nie oszukujmy się, Unia Europejska po to pozyskuje nowe kraje, bo to są rynki zbytu potencjalne. Coś tam dają, po to, żeby nam coś też zabrać (Łomża, starsi).

- Przede wszystkim Unia to jest wspólnotą takich państw o sprzecznych interesach, bo każdy kraj ma swoją rację stanu, Niemcy mają swoją, my mamy alternatywnie w kontrze do na przykład Niemiec, większość interesów na przykład jest niewspólna, więc to jest gra balansów, kto co wygra (Leszno, starsi).

• „Stara Unia”, państwa założycielskie;

• jądro, które tworzy duet niemiecko-francuski, zwykle powiększany o kraje Beneluksu, Włochy, czasem też Hiszpanię;

• państwa, które „pociągają za sznurki”, „zarządzają” UE, czerpią z niej najwięcej zysków;

• państwa, które przyjęły euro (w przeciwieństwie do tych, które wciąż mają własną walutę);

• „starzy wyjadacze”;

• płatnicy netto.

- Wydają mi się bardziej rozwinięte te, które mają euro (Leszno, młodsi).

- Kraje, które są założycielskie, Hiszpania wiadomo z jakich względów, że dużo ludzi na wakacje, Szwecja jest krajem, który gdzieś tam zawsze jest rozwiniętym krajem (…). Generalnie to jest ten trzon gospodarczy, zarządczy, turystyczny (Leszno, starsi).

- Do tej pierwszej grupy to jeszcze Dania i Szwecja, które zapoczątkowały napływ uchodźców i te kraje przodują w prawach człowieka, które są w pewien sposób wątpliwe (Łomża, młodsi).

- Z walutą euro i bez waluty euro (Leszno, młodsi).

- Fajnie byłoby, że tak, jak nam się wydaje, że jesteśmy w środku, a nie na samym końcu (Leszno, starsi).

- Wydaje mi się, że gospodarczo i politycznie mimo wszystko przynajmniej się odzywamy (Leszno, starsi).

- Politycznie jesteśmy tak rozstawieni, każda wojna się zaczyna od nas i wielkie zmiany typu konstytucja czy upadek komunizmu jednak został zapoczątkowany u nas i powinniśmy być dużą nacją, która ma coś do powiedzenia (Łomża, młodsi).

- (Walczymy) o wolność, godność (Łomża, młodsi).

– A teraz widzimy, że teraz, jak jest wojna w Ukrainie, to jest to trochę wszystko podzielone. Nie wszyscy idą jednym murem za… (Łomża, starsi)

– Nie byliśmy nigdy w Unii na razie równorzędnym partnerem i pewnie jeszcze długo nie będziemy, ale myślę, że ze dwa kroki do przodu zrobiliśmy, bo ktoś zaczął nas pytać o zdanie, zaczął się z nami liczyć. To, że traktują nas jako, wiadomo, taką poduszkę powietrzną, to tego nie unikniemy, ale chociaż zainteresowanie wzrosło (Łomża, starsi).

- Tak, to jest kwestia dobrej polityki zagranicznej, dobrych polityków i tak dalej, żeby dążyć do tego, żeby się coraz bardziej z nami liczono, może jakiegoś cwaniactwa, nie wiem. To już są rzeczy, na których ja już się nie znam (Łomża, starsi).

– Byłby taki PRL, dużo korupcji, brak zasad w tym państwie, by się działo, co by się chciało, tak samo jak na Ukrainie oligarchowie mieli najwięcej do powiedzenia i tak by było w Polsce (Łomża, młodsi).

– Natomiast nie mielibyśmy siły konkurować, gdybyśmy nie weszli do Unii Europejskiej, takie jest moje subiektywne odczucie, że gdybyśmy nie weszli do Unii Europejskiej, to my byśmy gospodarczo nie mieli siły przebicia (Leszno, starsi).

– Jak zaczynaliśmy od zera wchodząc do Unii Europejskiej, mieliśmy piękną górkę, czyli korzystaliśmy z tej Unii bardzo mocno (Leszno, starsi).

– Unia była dobra do momentu (Leszno, młodsi).

– My cały czas bierzemy i pożyczamy. To powinny być dotacje z Unii, które to pieniądze powinniśmy dostać, a na ten moment to to wszystko jest pożyczką i kiedyś to będzie trzeba oddać. Tylko z czego, nie? (Leszno, młodsi).

– Nasze dzieci będą pracować na to… (Leszno, młodsi).

– To jest pożyczka. Przy każdym braniu od nich pieniędzy, to mówią, że to są pieniądze pożyczone, nie są dane (Leszno, młodsi).

– Te pieniądze będą musiały być kiedyś oddane. I tak samo jak Grecji pożyczali, pożyczali, pożyczali te pieniądze. One są cały czas w pożyczce, nie są nam dane (Leszno, młodsi).

– Unia Europejska to są tylko pieniądze. Jeżeli my chcemy mieć pieniądze, to musimy robić tak, jak w sumie oni chcą (Leszno, młodsi).

– Znaczy ja myślę, że teraz nie mamy wyjścia, bo tak jak kolega powiedział – uzależniliśmy się po prostu od tych dofinansowań i tak dalej. Już jakby nie możemy sami dyktować sobie na własnym podwórku, co mamy robić. To jest niedobre. Ale jeśli byśmy chcieli z tego wyjść, no to uważam po prostu, że powinniśmy zrobić to stopniowo, usamodzielniać się po prostu. No, ale nie możemy właśnie przez zakazy, rolnicy, górnicy. No, nasze najpotężniejsze jakby też odłamy gospodarki blokują (Leszno, młodsi).

– W tym momencie musimy postawić ileś tam wiatraków, które narzuca Unia Europejska, żeby ta ekologia szła dalej. Te wiatraki są firmy Siemens, które bierzemy jako, jakby to powiedzieć, używane, które zużyły się w Niemczech i odkupujemy od Niemców. Czyli dalej te pieniądze, które oni nam pożyczają, my oddajemy je Niemcom, czyli Unii Europejskiej i jesteśmy wyślizgani na lodzie, bo my musimy potem własne pieniądze oddać (Leszno, młodsi).

– Unia Europejska po to pozyskuje nowe kraje, bo to są rynki zbytu potencjalne. Coś tam dają, po to, żeby nam coś też zabrać to. Prosty przykład, nie wiem, czy ktoś się tutaj interesuje rolnictwem, rolnicy dostają dofinansowanie na zakup sprzętu typu ciągnik i tak dalej, ale w tym czasie te ciągniki drożeją. Ktoś tam załatwia również i swoje sprawy (Łomża, starsi).

– Dofinansowanie do firm, powstały nowe firmy, rynek się zaczął rozwijać. Wiadomo, czerpaliśmy wiele wzorów, ktoś tam pojechał na Zachód, zobaczył, a to działa tak, działa tak. Dużo takich firm budowlanych, oni się uczyli na technologiach w Niemczech, gdzieś na Zachodzie (Łomża, starsi).

– Akcesja Polski spowodowała to, że naprawdę dygnęliśmy do góry, jeśli idzie o przemysł, rynek pracy, podróżowanie, język, to nam dało bardzo dużo. Natomiast nie mielibyśmy siły konkurować, gdybyśmy nie weszli do Unii Europejskiej, takie jest moje subiektywne odczucie, że gdybyśmy nie weszli do Unii Europejskiej, to my byśmy gospodarczo nie mieli siły przebicia (Leszno, starsi).

– Jesteśmy bardziej świadomi, społeczeństwo jest bardziej wykształcone. No i jak pracownik jest w stanie wyjechać za granicę i pracować na równi z równym jak rodowity Niemiec (Łomża, młodsi).

– Ja wcześniej pracowałem, były młotki i szlifierka. Jednak te możliwości, dostęp do technologii. Co z tego, że one były, jak nas nie było stać (Łomża, starsi).

– Chcieli mieć ich losy w ich rękach, a nie narzucane z góry (Łomża, młodsi).

– Ta suwerenność, nie można samemu podjąć tak naprawdę do końca decyzji (Łomża, starsi).

– Do minusów to utrata polskości, następuje taka mocna homogenizacja kulturowa (Łomża, młodsi).

– Tak naprawdę każdy kraj ma dużo swoich walorów, że powinien być w jakimś stopniu odrębny, bo jeżeli do każdego sklepu pójdziemy i kupimy wszędzie tylko jeden rodzaj soku to będzie nudno, tak że kraje tą swoją suwerenność powinny zachować na zasadzie takiej, że wszystkie kraje mają te same zasady, ale każdy ma ten swój smaczek (Leszno, starsi).

– Mieszkają moi rodzice jeszcze na wsi i widzę, jak wygląda wieś teraz, a jak wyglądała te 20 lat temu. Taka zwykła typowa wieś, gdzie widać, jak wyglądają domy, jak wyglądają ogródki, to wszystko, drogi, chodniki. Zupełnie to inaczej wygląda niż 20 lat temu (Łomża, starsi).

– Jest duży plus, jakby nie było, chociażby kwestia rozwinięcia się rolnictwa, nie ukrywajmy, ja pochodzę z gospodarstwa, wiem, jak wyglądało gospodarstwo 30 lat temu, były małe gospodarstwa, malutkie, w tej chwili są jednak większe (Leszno, starsi).

– Minus jest taki, że małe gospodarstwa zostały wyeliminowane przez duże i w związku z narzuconymi wymogami Unii Europejskiej, ale jednak, jakby nie było, duże gospodarstwa miały większą możliwość rozwoju pod względem chociażby rożnego rodzaju dotacji, to chociażby tutaj też pod tym kątem (Leszno, starsi).

– Tym małym gospodarzom się po prostu nie opłaca kupić sprzęt. Ich nie stać i koszty produkcji przewyższają to wszystko, co robi (Łomża, starsi).

– Przepisy, że jeżeli masz krowę, to nie możesz chować kur (Łomża, starsi).

– Zniszczenie tych małych gospodarstw, głównie im chodzi o te duże, bo mały rolnik nie jest już ważny (Łomża, młodsi).

– To ma być ziemia dla Unii (Leszno, młodsi).

– Ograniczanie praw rolników. Nie wiem, jak to ująć. Zabieranie im, wywłaszczanie ich ziemi (Leszno, młodsi).

– Lepszą decyzją by było po prostu zostawienie tego rolnikowi, żeby rolnik się tym zajął, bo jednak to jest człowiek wykształcony akurat w tej dziedzinie, w tym temacie. To jest jednak z dziada pradziada i tam ojca na syna. On wie, co ma być (Leszno, młodsi).

– To jest władza, oni nie muszą nic uzasadniać. Oni mówią, że tak ma być, i my się mamy podporządkować (Leszno, młodsi).

– Dostawali te dofinansowania takie duże do czasu, a teraz wyszło, że nie mają prawa nawet do uprawy całej swojej ziemi (Leszno, młodsi).

– Czarnoziemy swoje robią na Ukrainie (Leszno, starsi).

– Ukraina miała kołchozy ogromne państwowe, które po drodze zostały wykupione przez jakieś koncerny, duże firmy. Były wielkie, są wielkie (Łomża, starsi).

– Jak mówimy, teraz rolnicy i te przedsiębiorstwa, co produkują tej słabej jakości zboża, to tak naprawdę to nie jest Ukraina, to są kraje inne, które inwestowały w to i teraz próbują sprzedać to (Łomża, młodsi).

– W Ukrainie jest tylko jedna firma zarejestrowana z tych firm, które mają wiele hektarów i to z dwunastu firm, a reszta jest za granicą (Łomża, młodsi).

– Otwarcie Unii Europejskiej na produkty z Ukrainy, zwolnienie z ceł tego wszystkiego, bo to tak naprawę napędziło kasę wielkim koncernom europejskim (Leszno, starsi).

– Zaczęło się narzucanie tej woli na przykład, jeśli chodzi o tą emisję CO₂ i tak dalej. Na przykład te piece mamy wymienić. Znaczy te stare kopciuchy mamy wymienić, mieliśmy wymienić na gazowe. A teraz gazowe mamy za chwilę wymienić na pompy ciepła, bo już gazowe nie spełniają nam, żeby nowy budynek spełnił normy tam Unii Europejskiej (Leszno, młodsi).

– W mojej rodzinie dużo jest osób, które ledwo wiążą koniec z końcem mając kopciucha, a gdzie się przerzucając jeszcze na pompę ciepła? Nie ma szans (Leszno, młodsi).

– Taka pompa ciepła kosztuje około 30 tysięcy z hakiem. Normalnych ludzi, który tam pracują za najniższą krajową i jest powiedzmy dwójka ludzi, oni razem zarabiają około 6 tysięcy z hakiem, to jakim cudem oni mają odłożyć na taką pompę ciepła? (Leszno, młodsi).

– Ile bateria kosztuje do takiego samochodu, jak się zepsuje (Łomża, młodsi).

– U nas taka przepaść jest, ludzie nie są przygotowani, biedniejszy kraj o wiele i co, taki przeciętny Polak ma sobie kupić taki samochód, który o wiele więcej kosztuje (Łomża, młodsi).

– Bo mają być samochody dla bogatych (Łomża, młodsi).

– Te elektryczne samochody na pewno nie wyjdą na dobre. Poza tym Polska nie jest przystosowana, przecież ile się ładuje taka Tesla… (Łomża, młodsi).

– 3–4 godziny (Łomża, młodsi).

– Kto mieszka w dużym mieście, to po zakupy podjechać elektrycznym to tak, ale nie żeby tym na stałe jeździć (Łomża, młodsi).

– Ktoś w dużym mieście, nie wiem, w Krakowie, ma 3 samochody spalinowe i jeden elektryczny, to mu się przyda gdzieś podjechać, ale żeby na co dzień jeździć to nie (Łomża, młodsi).

– Na obecną chwilę prowadzone są badania na temat syntetycznego paliwa, które nie będzie generowało dwutlenku węgla. Samochody elektryczne nie są w żaden sposób użytkowe (Łomża, młodsi).

– Niemcy zauważyli, że te samochody elektryczne, to jednak nie jest dobry pomysł (Leszno, młodsi).

– Każdy z nas będzie się zastanawiał, gdzie zutylizować akumulator od samochodu na przykład, bo na razie tego nie wiadomo. Na razie mamy je kupować (Łomża, starsi).

– Tak samo jak z wiatrakami ostatnio, że te bardziej wyeksploatowane wiatraki przywożone tutaj, a jest niemożliwością utylizacja tego sprzętu, to jest nierealne (Leszno, starsi).

– Tak samo o tej ekologii, o tej segregacji śmieci, że to jest jedna wielka ściema i tak naprawdę ktoś na tym zarabia, a to wcale nie jest takie dobre dla klimatu (Łomża, młodsi).

– Fajnie, że się zmieniamy na ekologię, zaczynamy od tych maluśkich. A czemu nie zaczniemy od tych największych? Szczyty klimatyczne i 400 samolotów przylatuje, gdzie 1 samolot wytwarza na tysiąc kilometrów 350 ton CO₂? (Leszno, młodsi)

– Dostajemy jakieś nakazy i dziwne rzeczy, jak w przyszłości mamy nie jeździć samochodami spalinowymi, a patrzymy teraz na Stany i ostatnio futbol amerykański i 600 prywatnych samolotów odlatuje z gwiazdami do domów. Człowiek na to patrzy i to jest żałosne, bo narzucają na nas kary, na rolników, że mają nie używać jakiejś ilości nawozów, bo zaszkodzi to ziemi, ale widzimy jak inni mają to gdzieś (Łomża, młodsi).

– Jest nam mówione, że te zanieczyszczenia to my, średni człowiek generuje, a zapomina się o najbogatszych, o wielkich koncernach, fabrykach (Łomża, młodsi).

– To są zmiany, które są korzystne dla klasy wysokiej, a u nas jednak jest ta klasa średnia i niska, więc te zmiany to uderzają w szarego człowieka (Łomża, młodsi).

– Przede wszystkim tym bogatym ludziom nie zależy na tym, żeby ta klasa średnia była mocna i najmocniej się zawsze w nią uderza. Bo jeżeli nie ma klasy średniej, to jest coraz większa dysproporcja, czyli bogaci zarabiają jeszcze więcej, a klasa średnia spada do niskiej, ale czy oni o to dbają, to nie, najważniejszy jest ich interes (Łomża, młodsi).

– Cały świat trzeba by zrzeszyć do tego, żeby to przestrzegał i jakieś efekty by były, a Unia Europejska jest za mała powierzchniowo w porównaniu do reszty świata, żeby to pomogło, a dla nas utrudnienia są, bo kopalnie nam pozamykali, a mamy tyle węgla (Łomża, młodsi).

– To jest dosyć śmieszne, jak kawałek tej Unii Europejskiej ma uratować świat, gdzie Ameryka i Chiny nie zwracają w ogóle na to uwagi (Łomża, młodsi).

– Zobaczcie życie na Zachodzie, to jest w większości bez smaku, bo tam nie można swojego mięsa czy uwędzić, czy coś takiego, nie można coś takiego zrobić, czy chleb (Łomża, młodsi).

– Może od tego ekologia będzie już odsunięta do granic absurdu, że nie będziemy sobie mogli grilla na działce zrobić, bo węgiel drzewny coś tam wytwarza (Łomża, młodsi).

– Mam znajomych, którzy tam mieszkają i w pewnych miastach omijają ulice albo po prostu nie wychodzą nigdzie; z pracy prosto do domu, nie wychodzą wieczorem, tak jak my możemy wyjść do restauracji i coś zjeść, a u nich tego nie ma, bo jest strach (Łomża, młodsi).

– Wystarczy zobaczyć te filmiki, jak oni burdy robią, policja ich coś gania i nie mogą sobie poradzić (Łomża, młodsi).

– Wie pani, jak wyglądał Berlin 15 lat temu? Jakie to było piękne miasto. Teraz? Zapraszam wieczorem. Myślę, że przejdzie pani 100 metrów i wróci do domu. Jest masakra. Zresztą w niedzielę leżą na chodnikach. I to nikt biały, wszyscy są… to są ci uchodźcy. I zbierają to, co Niemcy wyrzucają po śmietnikach. Oni to zbierają sobie na kocyk i leżą (Leszno, młodsi).

– My jako państwo to powinniśmy sami decydować, czy my chcemy tu tych ludzi, czy nie.

– Imigrant może zrobić krzywdę komuś, jak przyjeżdża do czyjegoś kraju, ale policja nie może nic mu zrobić, bo on jest strzeżony przez prawa człowieka (Łomża, młodsi).

– Nie oszukujmy się, co jest w Szwecji, przecież mniejszość, która napłynęła, przegłosowała swoje prawa i są regiony, gdzie po prostu Szwedzi są zdominowani totalnie (Leszno, starsi).

– Jest kalifat (Leszno, starsi).

– To jest zupełnie inna kultura, religia (Łomża, młodsi).

– Niemcy próbowali przyrost naturalny zwiększyć, żeby jednak więcej ludzi się rodziło, niż umierało, no i to może być dla nich opłakane w skutkach, bo stracą swoją kulturę. U nas mniejszości narodowe to jest może 5%, z czego to są bardziej ludzie ze Wschodu albo Słowianie po prostu z tego bloku centralnego i to nas broni jednak. W Niemczech to wygląda tak, jakby to ich przerosło. I ta mniejszość niedługo będzie większością i zatraci się ta ich kultura, która trwa już też setki lat (Łomża, młodsi).

– O to chodzi, że się nie podporządkowują pod religię do państwa, do którego przyjeżdżają tylko narzucają swoją (Łomża, młodsi).

– Traktować ich niezbyt dobrze, czyli nie dawać im pieniędzy, nie od razu jesteście tutaj wolni i spokojnie macie wszystko, tylko OK, tutaj macie pracę, tutaj musicie zrobić to, to, to. Macie obowiązki z tego powodu, że jesteście w naszym kraju. Nie jesteście obywatelami, nie należycie do tego kraju, ale to nie znaczy, że my was za chwilę tutaj będziemy linczować, bo jesteście z innego. Nie. Jeżeli będziecie pracować, jeżeli będziecie zachowywać się jak obywatel, będziecie szanować obywateli, to będziecie też tak traktowani. Są obowiązki i z tego wszystkiego są też nagrody (Leszno, młodsi).

– Unia właśnie powinna wprowadzić taki przepis, że wiza, jak chcesz do nas przyjechać do Europy, to z chęcią zapraszamy, ale wpierw wiza. Czyli dokładne sprawdzenie skąd, jak, gdzie i wtedy możemy cię wpuścić. A nie bierzemy wszystkich (Leszno, młodsi).

– Każdy kraj niech przyjmie jakiś procent do swojego kraju tych imigrantów, a nie, że jedni przyjmują pełno, inni w ogóle (Leszno, starsi).

– Bo teraz tak, w Niemczech oni ściągnęli bardzo dużo imigrantów, a za chwilę oni tak są przepełnieni i chcieliby wypychać, gdyby z góry było narzucone, że każdy niech tam weźmie ileś, to byłoby tak rozłożone po tej całej Unii, tak mi się wydaje, a nie, że jednym tak dużo, a innym w ogóle, później się kłócą, my ich nie chcemy (Leszno, starsi).

– Tak się nadal dywaguje na temat Ukrainy, ale to raczej niewykonalne (Łomża, młodsi).

– Patrząc na to, jak wygląda tam gospodarka, to nie wiem, czy przed upadkiem PRL-u w Polsce było gorzej czy nie (Łomża, młodsi).

– W Unii Europejskiej o tym nie rozmawiają, żeby ich tak przyjąć. Że wysyłać pieniądze OK, ale żeby przyjąć, to na razie nie (Leszno, młodsi).

– Już jak się skończy wojna, to oni muszą się jeszcze dostosować do zasad Unii Europejskiej, żeby w ogóle się dostać (Leszno, młodsi).

– Ukraina nam nie jest potrzebna (Leszno, młodsi).

– Tam jest korupcja, to jest nie do przyjęcia przez Unię Europejską, żeby taka korupcja była (Łomża, młodsi).

– Ukraina na pewno, mi się wydaje, że to jest kraj, który może wnieść sporo dobrego, ale jeśli chodzi o rolnictwo, to dla nas będzie duże zagrożenie (Łomża, starsi).

– Ja wynajmuję na przykład z mężem mieszkanie osobom z Ukrainy. I jak się dowiedziałam, jakie oni dostają dofinansowania z miasta na to mieszkanie, to powiem szczerze, że trochę mi kopara opadła. (…) a ja tego nigdy nie dostałam jako, nie wiem, Polka mieszkająca w Polsce, uczciwie pracująca (Leszno, młodsi).

– Szukam pracy cały czas i za każdym razem, jak gdzieś przychodzę do jakiegoś pracodawcy, to się mnie pytają, czy jestem z Ukrainy, bo takich biorą od razu (Leszno, młodsi).

– Bo można też powiedzieć, że jest to po prostu wzór z NATO, tylko że to wojsko nie zostało stworzone po to, żeby walczyć, tylko po to, żeby po prostu zjednoczyć różne państwa. Żeby tak, powiedzmy, były spokojniejsze relacje (Leszno, młodsi).

– Że to nawet nie byłoby to wojsko do walki, tylko wojsko na pokaz. Coś w tym stylu może (Leszno, starsi).

– Jest NATO, to już jest niepotrzebne. Akurat bezpieczeństwo to NATO, Unia Europejska jest gospodarczo, a od bezpieczeństwa jest NATO (Łomża, młodsi).

– Po przyjęciu euro wszyscy, którzy widzieli Europę – tam żywność poszła o 20% (Leszno, starsi).

– Mamy też obraz Litwy, gdzie przyjęcie euro było katastrofą (Łomża, młodsi).

– Codziennie się widzi, jak do Polski, do Łomży przyjeżdżają Litwini na zakupy, bo jest taniej, im się tu bardziej opłaca robić zakupy (Łomża, młodsi).

– Mamy możliwość sami sobie decydować, jakie są wpływy, a nie jak Grecja, która musiała zbankrutować, bo jej centrala w Brukseli akurat kazała (Leszno, starsi).

– Mamy bank centralny w Brukseli, a nie w Polsce (Leszno, starsi).

– Co się działo z inflacją, gdzie kraje, które świeżo weszły do unii monetarnej, czy Słowacja, czy Chorwacja niedawno, te kraje bardzo mocno odczuły właśnie problemy gospodarcze, inflację i ta Unia Europejska nie pomogła tym krajom decyzjami właśnie centralnymi (Leszno, starsi).

– Gdyby Wielka Brytania przyjęła euro to tak łatwo by nie wyszli (Łomża, młodsi).

– Ciężko by było wyjść, wtedy nie ma wyjścia (Łomża, młodsi).

– Ja myślę, że nasza waluta powinna się utrzymać, żeby naród nie stracił takiej tożsamości też, jak to euro wejdzie to naród straci tożsamość, nie będzie złotego, takie ujednolicenie Polski z innymi narodami. Powinniśmy kulturę mieć swoją i się tym szczycić (Łomża, młodsi).

– Jak mamy coś swojego, to myślę, że należy to zatrzymać i się chlubić, tak samo i walutę, żeby zatrzymać (Łomża, młodsi).

– Może za granicę wyjeżdżając to przy płatnościach, ale teraz mamy banki, że polskim kontem zapłacimy też w euro, od razu nam to przewalutuje (Łomża, młodsi).

– Jakby lud miał decydować, to raczej by tego nie było (Łomża, młodsi).

– Ale politycy będą dążyć może do tego, żeby wszędzie jednak w tej Unii Europejskiej to euro było; zrobią i tak, co chcą (Leszno, młodsi).

– Nie jesteśmy aż takim bogatym krajem, żeby wyjść z Unii (Leszno, starsi).

– Jeżeli byśmy chcieli wyjść, to byśmy musieli mieć przede wszystkim niezależne przemysły, mieć swoje maszyny, ale na razie wychodząc jesteśmy znowu skazani, na to, że, żeby ruszyć, musimy kupić od kogoś coś (Leszno, starsi).

– Wielka Brytania wyszła z Unii Europejskiej, ale współpracuje gospodarczo w jakimś stopniu, jedynie jest problem na granicach (Leszno, starsi).

– Już tego wspólnego rynku nie ma i teraz brak i kierowców, braki pieczywa, bo nie ma komu rozwozić. Mam znajomych, którzy tam w Anglii są i mówią, że zaczyna się ten rynek kurczyć (Łomża, starsi).

– To my wyjeżdżamy do Trzeciego Światka (Łomża, starsi).

- Cofamy się (Łomża, starsi).

– Nie wszystko z zewnątrz brać, tylko też mieć to u siebie (Leszno, starsi).

– My jako kraj powinniśmy trochę więcej inwestować w siebie (Leszno, starsi).

– Mamy bardzo duże złoża węgla, bardzo duże złoża srebra, bardzo duże złoża wielu innych rzeczy, których nie możemy wydobywać, bo zabrania nam Unia. W tym momencie zamknęliśmy już kilkanaście kopalń, z czego naprawdę utrzymalibyśmy… (Leszno, młodsi).

– Na pewno Serbia, Chorwacja to już jest, ale co tam jeszcze z tych Bałkańskich krajów, Macedonia, Bośnia, Hercegowina (Łomża, starsi).

– Mi się wydaje, że, jeżeli mówimy o jakichś roszadach, to bardziej o odejściach niż nowych członkach (Łomża, młodsi).

– Zielony kierunek Unii Europejskiej jest też bardzo niebezpieczny i za te 35 lat możemy spowodować to, że niektóre kraje nie uciągną tego, co tak naprawdę narzuca Unia Europejską, zresztą kraje najbardziej rozwinięte typu Niemcy, Francja czy Włochy, oni też nie uciągną tego tematu (Leszno, starsi).

– Zależy, czy Unia obróci tę tendencję zniżkową w stosunku do Azjatów, do Ameryki, my idziemy cały czas w dół jako Unia Europejska, PKB i to wszystko przez to, że jest ta centralizacja narzucana, że ogórek jest, ślimak, i to jest ryba i odwrotnie, wszystko jest centralnie narzucone, nie ma wolności gospodarczej tak w realu (Leszno, starsi).

– Powinna się mniej wtrącać, moim zdaniem. Jeżeli mają zostać wszystkie państwa, które są, to powinna się mniej wtrącać. Fakt faktem niech sobie kontroluje, ale nie na taką skalę, jak jest teraz.

– Żeby ta Unia była prawdziwą unią, żeby ona reprezentowała wszystkich, to musi być zbiorem tych malutkich (Łomża, starsi).

– Ten kierunek zarządczy Unia Europejska powinna trochę zluzować (Leszno, starsi).

– Będzie jedna wielka Islamska grupa (Leszno, starsi).

- Oni mogą się bardziej utożsamiać z tym, ponieważ oni rządzą tą Unią Europejską i każdy obywatel tego kraju jest świadomy, że to są rządzące kraje (Łomża, młodsi).

- Może, żebyśmy byli jednym z tych państw zarządzających, to byśmy się czuli bardziej Europejczykami, bo bardziej byłoby pod nas robione, a jak jesteśmy z boku, to dlatego tak wszyscy odczuwają to, że bardziej jesteś Polakiem niż Europejczykiem. Oni się bardziej uważają jak Europejczycy (Łomża, młodsi).

- My musimy do tego dołączyć, to musi się dziać, taka kolej rzeczy, to musi się rozwijać, to musi to tak być, ale trzeba jakoś swoje podstawowe zasady, wartości dalej pilnować (Łomża, starsi).