Przetwórstwo rolno-spożywcze zostało uznane – między innymi w Strategii rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007–2020 oraz w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Łódzkiego – za jeden ze strategicznych sektorów lokalnej gospodarki. Co prawda warunki przyrodnicze sprzyjające rozwojowi rolnictwa w województwie łódzkim są nieco gorsze niż w reszcie kraju, ale jednak użytki rolne obejmują ponad 70% jego powierzchni, co stanowi najwyższy odsetek w kraju (Rocznik statystyczny rolnictwa 2011). Rozwojowi sektora sprzyja nie tylko duża powierzchnia, jaką zajmują tereny rolnicze, lecz także występujący w północnych powiatach czarnoziem, który nadaje się do upraw warzywniczych i sadowniczych. Z prognoz wynika, że do 2015 roku w regionie powinno powstać od 80 do 100 nowych grup producenckich (Europejskie Forum Gospodarcze, Urząd Marszałkowski, 2010). Ze względu na mocną pozycję sektora rolno-spożywczego i przewidywany jego dynamiczny rozwój warto zastanowić się, w jakim stopniu branżowe szkolnictwo zawodowe jest w stanie dopasować się do wymogów rynku w dostarczaniu wykwalifikowanych pracowników. W Łódzkiem funkcjonuje około 50 zasadniczych szkół zawodowych i techników zajmujących się kształceniem o profilu rolno-spożywczym. Jednak mimo że wśród przedsiębiorców sektora rolno-spożywczego obserwuje się rosnące zapotrzebowanie na pracowników średniego szczebla (Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych, WUP, Łódź 2009), stopa bezrobocia wśród absolwentów szkół zawodowych kształcących na potrzeby tej branży jest relatywnie wysoka. W roku 2009 wynosiła 8,5%, co oznacza, że była o 2,1 punktu wyższa niż wśród absolwentów liceów ogólnokształcących i o 5,4 punktu wyższa niż wśród absolwentów wyższych uczelni, a dodatkowo – co istotne – większość bezrobotnych z wykształceniem zawodowym średnim i zasadniczym stanowiły kobiety (55%). Może to być symptomem nieadekwatności kształcenia zawodowego w szkołach o profilu rolno-spożywczym do potrzeb branży. Istotne jest więc zdiagnozowanie poziomu dopasowania regionalnej oferty edukacyjnej do przemian zachodzących na rynku pracy w zakresie wykorzystywanej wiedzy i technologii. Niewspółmierność między popytem a podażą absolwentów szkół zawodowych może oznaczać niedopasowanie profili kompetencyjnych absolwentów do zapotrzebowania pracodawców – i z tego względu wymaga precyzyjnej identyfikacji.

Zmiany demograficzne, których efektem jest trwałe przekształcenie struktury wieku ludności i starzenie się społeczeństwa, stanowią jeden z najważniejszych problemów rynku pracy w Europie i w Polsce. Ich skutki są silnie odczuwalne również w województwie lubelskim, w związku z czym znajdują się wśród poważnych wyzwań stojących przed prowadzoną na Lubelszczyźnie polityką społeczną. Starzenie się społeczeństwa oznacza, że wzrasta liczba osób starszych, mierzona zarówno udziałem w stosunku do innych grup wiekowych, jak i w liczbach bezwzględnych. Według prognoz Eurostatu proces ten zachodzi w Polsce na tyle intensywnie, że o ile w 2000 roku mediana (wartość środkowa) wieku wynosiła 35,3 lat, o tyle w 2050 roku ponad połowa ludności Polski będzie miała 50 lat lub więcej. Tym samym na każde 100 osób w wieku produkcyjnym będzie przypadało około 60 osób w wieku poprodukcyjnym1. Omawiane zjawisko daje o sobie znać w województwie lubelskim jeszcze silniej niż w wielu innych regionach Polski. W 2009 roku wskaźnik obciążenia demograficznego (liczba osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku produkcyjnym) wynosił 27,5, przy średniej wartości 25,6 dla całego kraju2. Zgodnie z prognozami demograficznymi starzenie się społeczeństwa będzie zachodziło w Polsce szybciej niż w większości krajów Unii Europejskiej. Tymczasem Polska jest wyjątkowo słabo przygotowana do radzenia sobie ze skutkami tego procesu. Dowodem może być porównanie współczynnika zatrudnienia osób powyżej 45. roku życia w Polsce, w krajach starej Unii Europejskiej oraz w nowych krajach członkowskich.

Niniejszy raport przygotowano dla publicznych służb zatrudnienia województwa lubelskiego na potrzeby projektu „Migracje szansą województwa lubelskiego wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Raport przedstawia wyniki badań terenowych. Prezentuje dane dotyczące skali migracji wewnętrznych, międzywojewódzkich i zagranicznych, czynników wpływających na skłonność do migracji, czyli zmiany miejsca zamieszkania na dłuższy okres (w szczególności migracji zarobkowych), a także innych form mobilności w województwie, przede wszystkim dojazdów do pracy. Znaczenie tego rodzaju tematyki wzrosło wraz ze zmianami demograficznymi, jakie obserwujemy zarówno w skali kraju, jak i Europy. Zmniejszenie się liczby ludności, co oznacza także spadek zasobów siły roboczej, nie pozostaje bez wpływu na rozwój gospodarczy. W związku z tym rośnie znaczenie zagadnienia mobilności przestrzennej pracowników (Manpower, 2008), szczególnie, że wraz ze spadkiem przyrostu naturalnego rośnie znaczenie migracji jako czynnika zmian demograficznych. W wielu dokumentach Parlamentu Europejskiego mobilność pracowników jest wskazywana jako „główny instrument umożliwiający osiągnięcie celów strategii lizbońskiej”, która mówi o przekształceniu Europy w najbardziej konkurencyjną gospodarkę opartą na wiedzy. Parlament Europejski podkreśla, że wciąż znajduje się ona na zbyt niskim poziomie. Natomiast „zbyt mała mobilność może oznaczać ograniczone zdolności dostosowawcze i ograniczoną konkurencyjność”

Zjawisko nierównego traktowania kobiet i mężczyzn w sferze zawodowej jest jednym z głównych problemów współczesnego rynku pracy. Zjawisko dyskryminacji rozumiemy jako ograniczenie lub pozbawienie praw społecznych, ekonomicznych i politycznych pewnych grup lub większych zbiorowości danego społeczeństwa. Dyskryminacja może być związana z różnymi cechami jednostek bądź grup, także z płcią. Polega ona na nierównym traktowaniu kobiet i mężczyzn podobnie uzdolnionych, wykwalifikowanych i posiadających tę samą zdolność do pracy. Przejawami dyskryminacji na rynku pracy są trzy główne zjawiska: segregacja zawodowa, różnica w wysokości wynagrodzeń kobiet i mężczyzn oraz istotna różnica w poziomie bezrobocia, szczególnie długookresowego, wśród kobiet i mężczyzn (P. Zwiech, Dyskryminacja kobiet na rynku pracy w Polsce, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006). Analiza danych GUS1 (lata 2000–2008) wskazuje na znaczne różnice w tym zakresie na niekorzyść kobiet. Mimo że w ostatnich latach nastąpiły przemiany w strukturze zawodowej, to nadal istnieje podział na zawody typowo męskie i kobiece. Kobiece zawody charakteryzują się niższymi zarobkami, oferują ograniczone możliwości awansu zawodowego i cechują się niższym prestiżem społecznym. Jak również wynika ze statystyk: najwięcej kobiet zatrudnionych jest w ochronie zdrowia, edukacji i usługach, czyli sektorach relatywnie niżej opłacanych. Kobiety, dysponując takim samym wykształceniem i będąc na takim samym stanowisku pracy, otrzymują niższe wynagrodzenie (z danych Komisji Europejskiej wynika, że kobiety w Unii Europejskiej otrzymują średnio o 17,4% niższe wynagrodzenie niż mężczyźni). Analiza grup zawodowych pod względem odchylenia przeciętnej pensji kobiety od przeciętnej pensji mężczyzny sięga nawet 27% na korzyść mężczyzn w grupie pracowników najwyższego szczebla. Tylko w grupie zawodowej pracowników biurowych większe pensje otrzymują kobiety, ale w tym przypadku różnice nie sięgają nawet 1% („Kobiety w Polsce”, GUS 2008). W Polsce największe różnice w średnich zarobkach kobiet i mężczyzn występują w województwie mazowieckim i sięgają one nawet 2 tys. złotych (ogólnopolskie badanie wynagrodzeń – Sedlak i Sedlak, 20082). Niekorzystna sytuacja kobiet na rynku pracy związana jest także z wyższym poziomem bezrobocia. W województwie mazowieckim zdecydowanie więcej kobiet niż mężczyzn jest długotrwale bezrobotnych (według danych GUS w 2007 r. 59% bezrobotnych powyżej 12 miesięcy stanowiły kobiety).

Poza publikacjami CBOS, jakie ukazały się w serii Opinie i Diagnozy, opublikowano już dwie książki omawiające wyniki badania Warunki życiowe społeczeństwa polskiego: problemy i strategie. Obecnie przedstawiamy trzecią książkę, która zajmuje się przede wszystkim społeczno-demograficznymi i terytorialnymi zróżnicowaniami różnych aspektów warunków życia. Otwiera ją rozdział Krzysztofa Zagórskiego poświęcony dochodom jako głównemu czynnikowi kształtującemu warunki bytu. Osobiste dochody poszczególnych osób, a także łączne dochody wszystkich członków gospodarstw domowych, analizowane są zarówno w skali ogólnospołecznej, jak i w skali grup społeczno-zawodowych, typów rodzin, województw, obszarów wielkomiejskich, typów gmin oraz poszczególnych województw. Grzegorz Gorzelak analizuje następnie społeczno-gospodarcze zróżnicowanie czterdziestu pięciu małych regionów (tzw. NUTS), które wyodrębniane były do celów analityczno-statystycznych do 2007 r., a więc okresu, w którym zrealizowaliśmy nasze badania. Analizy najnowszych danych, dokonywane w tym przekroju regionalnym, prezentowane są na znacznie szerszym tle historycznym, zrekonstruowanym również metodami empirycznymi. Bohdan Jałowiecki odnosi analizowane uprzednio dane o ośrodkach wielkomiejskich […] do danych dotyczących całych województw otaczających te ośrodki. Końcowy rozdział Bohdana Jałowieckiego opisuje sytuację w poszczególnych typach gmin, wyodrębnionych wcześniej m.in. na potrzeby badania. Typy te zdecydowanie różnią się szeroko pojętymi warunkami życia. Książka przedstawia najbardziej dotąd kompleksową, integrującą różne typy obiektywnych i subiektywnych danych, społeczno-terytorialną "mapę" zróżnicowań warunków życia w Polsce po zakończeniu procesów transformacji ustrojowej i integracji z Unią Europejską, a bezpośrednio przed wystąpieniem pierwszych objawów światowego "kryzysu" ekonomicznego.

Książce naszej nadaliśmy tytuł Życie po zmianie, zdając sobie sprawę ze znacznego uproszczenia, każde życie bowiem, w tym także społeczno-gospodarcze, podlega ciągłym zmianom. Tytuł podkreśla jednak nie tyle zakończenie różnorodnych zmian zachodzących w polskim społeczeństwie, gospodarce i polityce, ile ich zupełnie inny - ewolucyjny już a nie radykalny - charakter. W książce wydanej w 2000 r. podsumowaliśmy okres przekształceń ustrojowych, czyli budowy systemu demokracji wolnorynkowej [K. Zagórski, M. Strzeszewski (red.) Nowa rzeczywistość: Oceny i opinie 1989-1999, CBOS, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2000]. Przekształcenia ustrojowe stanowiły pierwszą radykalną zmianę w ostatnim dwudziestoleciu. Pięć lat później opublikowaliśmy książkę podsumowującą następną radykalną zmianę, jaką stanowiło wejście Polski do Unii Europejskiej [K. Zagórski, M. Strzeszewski (red.), Polska - Europa - Świat: Opinia publiczna w okresie integracji, CBOS - Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005]. Obie książki koncentrowały się na obrazie tych zmian w opinii publicznej i na ich wpływie na poglądy i postawy Polaków. W mniejszym stopniu koncentrowały się na subiektywnych i obiektywnych aspektach warunków bytu. Obecnie zachodzące zmiany nie mają już tak radykalnego charakteru, jak budowa ustroju demokracji wolnorynkowej i przystąpienie do Unii Europejskiej. Polegają przede wszystkim na stopniowym ulepszaniu systemu społeczno-gospodarczego, dostosowywaniu go do warunków i wymogów zintegrowanej Europy i przystosowywaniu się społeczeństwa do życia w ugruntowanych już, choć ulegających ciągłej modyfikacji nowych warunkach. Procesy te przebiegają nie bez trudności i niepożądanych negatywnych zjawisk ubocznych, choć ich kierunek jest akceptowany i na ogół dobrze oceniany przez społeczeństwo, o czym świadczą między innymi systematycznie prowadzone badania opinii publicznej, w tym liczne badania CBOS. Ostatecznym celem wszelkich, zarówno radykalnych, jak i ewolucyjnych zmian społeczno-gospodarczych i politycznych winno być nie tylko podtrzymanie egzystencji nowoczesnego państwa i społeczeństwa, lecz także zapewnienie takich warunków tej egzystencji, jakie zgodne są z aspiracjami i potrzebami narodu; innymi słowy zapewniają mu właściwe, szeroko pojęte warunki życia i dobrą kondycję. Dlatego też w drugiej połowie 2007 roku CBOS zrealizował ogromny program badań Warunki życia społeczeństwa polskiego: problemy i strategie*, który ocenić miał sytuację w tym względzie. Obecnie prezentowana książka zawiera pogłębione i przedstawione w szerszym kontekście teoretycznym lub empirycznym opracowania, dotyczące poszczególnych aspektów bardzo szeroko pojętych warunków życia.

Piętnastolecie transformacji ustrojowej zbiegło się z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Centrum Badania Opinii Społecznej realizując swoje badania towarzyszyło Polakom w przemianach ustrojowych i w ich drodze do UE. Wyniki badań CBOS realizowanych w ostatnim piętnastoleciu przedstawiamy w najnowszej książce wydanej przy wsparciu Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej Książka nawiązuje do opublikowanego przed pięciu laty opracowania "Nowa rzeczywistość. Oceny i opinie 1989 - 1999", które spotkało się z dużym zainteresowaniem. Wychodząc naprzeciw potrzebom i postulatom czytelników, postanowiliśmy przedstawić nie tylko uzupełnione i zanalizowane z dłuższej perspektywy trendy opisane w poprzedniej książce, ale zwrócić szczególną uwagę na sprawy związane z przystąpieniem Polski do UE, a także szerzej zaprezentować postawy i opinie dotyczące innych zagadnień z zakresu polityki międzynarodowej. Wyszliśmy bowiem z założenia, że tak jak dla lat dziewięćdziesiątych wspólnym mianownikiem różnych przejawów świadomości społecznej było oswojenie nowej rzeczywistości społeczno - gospodarczej i politycznej, tak w ostatnich kilku latach najważniejsza stała się kwestia integracji europejskiej i zaakceptowania nowego miejsca Polski na arenie międzynarodowej. Publikację otwiera omówienie ewolucji stosunku Polaków do integracji i następstw członkostwa Polski w UE. Dalej ukazane są opinie i postawy wobec innych aspektów polityki zagranicznej i miejsca Polski w świecie, w tym także wobec nowych doświadczeń, jakimi są udział polskich żołnierzy w misjach zagranicznych, przede wszystkim w Iraku oraz zagrożenie terroryzmem. Kolejne rozdziały zawierają m.in. opinie, oceny i postawy społeczeństwa wobec zmian ustrojowych, sytuacji politycznej i gospodarczej, oraz dotyczące funkcjonowania naczelnych organów państwa. Pokazują także autoidentyfikacje polityczne Polaków i ich oceny warunków życia oraz sytuacji materialnej, oraz postawy wobec bezrobocia, czy korupcji. Wszystkie omówione i przedstawione graficznie dane pochodzą z badań przeprowadzanych na reprezentatywnych próbach ogólnopolskich, przy użyciu systematycznie powtarzanych wskaźników, stwarzają więc wyjątkową okazję poznania dynamiki omawianych zjawisk.

Minęło 10 lat od zapoczątkowania w naszym kraju wielkich przemian ustrojowych. Przemianom tym przez całą, dekadę towarzyszyło swoimi badaniami Centrum Badania Opinii Społecznej. Dziesięciolecie to dobra okazja, by rezultaty tych badań podsumować i przedstawić w jednym tomie. Tom ten, wydany wspólnym wysiłkiem CBOS i Wydawnictwa Akademickiego "Dialog", właśnie opuścił drukarnię. Książka zawiera ukazane w postaci graficznej i syntetycznie omówione wyniki badań nad różnymi aspektami polskiej rzeczywistości lat dziewięćdziesiątych, prowadzonych w latach 1989-99 z różną częstotliwością, - od comiesięcznej po kilkuletnia. Badania dotyczyły m. in. postaw politycznych i ekonomicznych, ocen zmian ustrojowych, przekształceń własnościowych, postrzegania sytuacji politycznej i gospodarczej, opinii o funkcjonowaniu Sejmu, rządu i innych głównych instytucji życia publicznego, kształtowania się autoidentyfikacji politycznych Polaków, ocen warunków życia i różnych aspektów sytuacji materialnej ludzi, a także najważniejszych zagadnień położenia Polski w świecie (stosunek do sąsiadów, integracja z NATO i UE). Badania prowadzone były zawsze na reprezentatywnych próbach ogólnopolskich, przy użyciu systematycznie powtarzanych wskaźników, ich wyniki są więc porównywalne w czasie i stwarzają wyjątkową okazję poznania dynamiki omawianych zjawisk.

Publikacja adresowana jest do Czytelników zainteresowanych kondycją polityczną społeczeństwa polskiego połowy lat 90. Tytuł książki "Prognozy i wybory - polska demokracja ‘95" wskazuje na zakres tematyczny, w jakim będziemy się poruszać. Podstawowym wyjaśnianym zjawiskiem są poglądy i zachowania wyborcze. W ich interpretacji uwzględniamy czynniki socjologiczne, psychologiczne oraz instytucjonalne, ponieważ postawy i poglądy są determinowane nie tylko pozycją jednostki w strukturze społecznej czy jej predyspozycjami psychicznymi, ale też przyjętymi w danym kraju rozwiązaniami instytucjonalnymi.

Proponujemy Państwu pierwsze od wielu lat syntetyczne opracowanie badań o stylach życia Polaków. W naszej najnowszej publikacji książkowej prezentujemy wyniki sondażu przeprowadzonego w lutym 1997 r. na reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków. Aktualność opracowania (książka ukazuje się w kilka miesięcy po realizacji badania) oraz szeroki zakres problematyki badawczej sprawiają, że stanowi ona ważne źródło informacji o przeobrażeniach, jakie zachodzą w codziennych zachowaniach Polaków na skutek transformacji systemowej. Jeśli jesteście Państwo zainteresowani zmianami, które są zalążkiem kształtowania się nie tylko stylów życia i wartości, ale także społecznych interesów - sięgnijcie po naszą książkę. Podjęto w niej m.in. takie zagadnienia, jak: indywidualne strategie przystosowawcze, stosunek do pracy, postrzeganie własnego miejsca w strukturze społecznej i wzory społecznego awansu, życiowe i rodzinne wartości Polaków, zdrowy styl życia, postawy konsumenckie czy też wzory spędzania czasu wolnego i orientacje kulturalne. Autorzy opracowania korzystali także z bogatego dorobku empirycznego CBOS pochodzącego z wcześniejszych sondaży, co nie tylko wzbogaciło materiał umożliwiający diagnozę społeczeństwa polskiego końca lat dziewięćdziesiątych, ale pozwoliło też uchwycić dynamikę zachodzących zmian.

During the 1980s Polish society had a precise idea of what type of systemic solutions it refused to accept. However, its ideas regarding ideal models of state and economy were far more ill defined. These ideas were formed upon the basis of negating the principles and mechanisms of real socialism as well as the yearning for a better, more effective, rational and just system. In the 1980s visions of the future system and judgements about the shape of the future economy were built on the basis of expectations and hopes rather than on realistic calculations. In 1989 Polish society placed its aspirations and hopes in a democratic state coupled with a market economy. Under the influence of the elation of freedom only a minority of people were aware of the fact that expectations may be limited by prevailing circumstances, or indeed impossible to realize.

Działania prywatyzacyjne zostały rozpoczęte pod koniec 1990 roku, gdy narastało rozczarowanie, a lęki wywołane przemianami i pogarszającym się poziomem życia zaczęły dominować nad nadziejami. Pogłębiająca się recesja i bezrobocie spotęgowały te odczucia, przejawiające się między innymi w wycofywaniu poparcia społecznego dla prywatyzacji. Jednocześnie wyobrażenia o niej zaczęły być konfrontowane z rzeczywistością i weryfikowane przez doświadczenia. Rosnąca skala prywatyzacji nie pozostała bez wpływu na takie zjawiska, jak mobilność społeczno-zawodowa czy poziom aspiracji społeczeństwa. W latach osiemdziesiątych pozycję społeczną pracowników przedsiębiorstw państwowych determinował wyuczony zawód i miejsce w wewnątrzzakładowej hierarchii władzy, ale też wielkość przedsiębiorstwa i branża, do której ono należało. Zmiany własnościowe spowodowały pojawienie się dawniej nieistniejących lub marginalnych grup społecznych pracowników zakładów prywatnych zatrudniających wiele osób. Dążenie do opisania tych zjawisk legło u podłoża badania "Pracownicy przedsiębiorstw państwowych, sprywatyzowanych i prywatnych w okresie strukturalnych przemian polskiej gospodarki", które CBOS zrealizował wiosną 1993 roku. W kwietniu zrealizowano dwa projekty badawcze. W jednym chodziło szczególnie o próbę znalezienia odpowiedzi na fundamentalne pytanie, jaki wpływ na opinie oraz interesy ma forma własności przedsiębiorstwa będącego miejscem zatrudnienia oraz, czy narasta odmienność interesów załóg sektora państwowego i prywatnego. Poddaliśmy badaniu trzy grupy pracowników: osoby zatrudnione w przemyśle państwowym, prywatnym i sprywatyzowanym i porównaliśmy ich wypowiedzi. Metoda ta umożliwiła określenie stopnia akceptacji przemian rynkowych przez każdą z tych grup oraz zmieniający się wraz z sektorem własności ich stosunek do pracy, przedsiębiorstwa i różnych form protestu. Pozwoliła również ustalić, które obawy występujące w przedsiębiorstwach państwowych okazały się po prywatyzacji płonne, a które istotnym zagrożeniem. Odpowiedź na to pytanie była możliwa dzięki zbadaniu opinii pracowników przedsiębiorstw sprywatyzowanych i skonfrontowaniu ich z poglądami pracowników sektora państwowego i prywatnego. W drugim badaniu porównywano opinie pracowników państwowych przedsiębiorstw przemysłowych trzech branż. Tym razem celem badaczy było ustalenie wpływu kondycji przedsiębiorstwa i jego branży na postawy i opinie pracowników.

Lata dziewięćdziesiąte można potraktować jako początek nowej ery, a rok 1989 jako cezurę dzielącą "stare" i "nowe" czasy. Można jednak spojrzeć na nie również jako na konsekwencję tych wszystkich wydarzeń i procesów, które w latach osiemdziesiątych i wcześniejszych doprowadziły do erozji i upadku realnego socjalizmu. Pisząc dziś o społeczeństwie w "okresie transformacji" socjologowie podkreślają najczęściej elementy kontynuacji, trwałość dzisiejszych postaw społecznych, ich zakorzenienie w dawnym centralnie planowanym systemie. Jest to istotne, ale pełne zrozumienie dzisiejszego społeczeństwa jest niemożliwe bez uwzględnienia tych zmian postaw i interesów, jakie nastąpiły w latach osiemdziesiątych i których konsekwencją był rozpad systemu komunistycznego oraz oddanie władzy przez ówczesną jej elitę. Wydarzenia lat 1980-81 wiele nauczyły uczestników konfliktu i tamtego okresu. Władza nabrała przekonania, że choć można rządzić wbrew społeczeństwu, ważne jest jednak poznanie jego sposobu myślenia. Społeczeństwo po szoku stanu wojennego skupiło się wokół działań, które miały głównie na celu ochronę obniżającego się poziomu życia. Wiele osób uwierzyło też w siłę samoorganizacji społecznej i takich przemian, które metodą drobnych kroczków podważały zasady systemu.

Badanie zatytułowane "Rolnicy ‘92" zrealizowano w listopadzie 1992 r., a więc w momencie szczególnym, po zakończeniu zbiorów wyjątkowo małych ze względu na letnią suszę, która w pewnych rejonach przybrała rozmiary klęski. Mogło to wpłynąć w pewnym stopniu na uzyskane wyniki, choć - wbrew oczekiwaniom - problem suszy nie pojawiał się w wypowiedziach respondentów. Autorami badania byli Marta Cichowicz i Marcin Głowacki z CBOS-u oraz Andrzej Rosner z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Bezpośrednio po realizacji badań i przetworzeniu danych, w styczniu i lutym 1993 r. ukazało się siedem komunikatów CBOS-u zawierających wybrane wyniki. Obecna publikacja stanowi końcowe podsumowanie uzyskanych rezultatów, nie jest jednak raportem z badań. Tam, gdzie było to możliwe, autorzy starali się sięgać do innych badań (nie tylko prowadzonych przez CBOS) w celu konfrontacji uzyskanych wyników lub szerszego ich wyjaśnienia. Okazało się jednak, że możliwości takiej konfrontacji są bardzo ograniczone, jeśli bierze się pod uwagę badania prowadzone w latach dziewięćdziesiątych. Prezentowaną publikację odróżnia również to, że autorzy nie zawsze ograniczali się do relacji wyników, ale niekiedy uzupełniali je komentarzem, w którym wyrażali swoje opinie o poruszanych kwestiach. Poza autorami badania, do pracy nad publikacją zaproszeni zostali specjaliści zajmujący się analizami problemów rolnictwa wIRWiR PAN i Szkole Głównej Handlowej, a także badaniami problemów społecznych w CBOS.

Celem badania "Ekonomiczny wymiar życia codziennego" przeprowadzonego przez CBOS w marcu 1992 r., którym objęto wylosowane gospodarstwa domowe, było określenie charakteru zachodzących przemian, zebranie informacji o zachowaniach ekonomicznych, przyjętych strategiach działania i warunkujących je aspiracjach zarówno w sferze produkcji, jak i konsumpcji. Rozpoznanie sfery konsumpcji zakreślono szeroko, począwszy od charakterystyki zasobów materialnych (dochody, zasoby majątkowe, wyposażenie w dobra trwałe, sytuacja mieszkaniowa) poprzez zachowania konsumpcyjne, a na potrzebach i aspiracjach kończąc. W badaniu starano się uzyskać również informacje o postawach i zachowaniach podmiotów życia gospodarczego - pracowników najemnych i przedsiębiorców prywatnych. Rejestrowano przede wszystkim: cechy statusu społeczno-zawodowego, indywidualne przemiany w strukturze zatrudnienia, czynniki określające aktywność i pasywność wobec sytuacji na rynku pracy i zmian systemowych. Szczególny nacisk położono na dwa nowe zjawiska, ekstremalne z punktu widzenia aktywności w sferze pracy i konsumpcji - bezrobocie i prywatyzację. W prezentowanej książce opisano tylko niektóre z poruszonych w badaniach zagadnień. Autorzy analiz skupiają się przede wszystkim na tych zjawiskach zachodzących w mikroskali, na które największy wpływ wywarły dotychczasowe przekształcenia systemu ekonomicznego.

Książka „Młodym być...” zapoczątkowuje serię publikacji CBOS, omawiających wyniki badań, dotyczące wybranych grup społecznych lub też poglądów społeczeństwa na istotne dla niego kwestie. Na powstanie nowej serii książkowej złożyło się kilka przyczyn. CBOS, prowadząc co miesiąc badania, rejestruje szybko zmieniającą się rzeczywistość, proces przechodzenia od realnego socjalizmu do nie określonej jeszcze formy kapitalizmu. Transformacja stwarza badaczom wyjątkową okazję, która nigdy się nie powtórzy, tak jak nie powtórzy się fenomen, którego jesteśmy świadkami. Jest to możliwość zbadania społeczeństwa w trakcie przyspieszonej zmiany ustroju ekonomicznego i politycznego, zmiany, która spowoduje w efekcie wykształcenie się nowej struktury klasowo-warstwowej, opartej na innym niż dotychczas podziale władzy, dochodów i prestiżu, na nieco odmiennej niż obecnie hierarchii wartości i poglądów. Mając świadomość wyjątkowości chwili, chcemy nie tylko rejestrować opinie społeczeństwa o bieżących wydarzeniach i badać zmieniające się postawy, ale też ułatwiać interpretację zachodzących procesów. Badania CBOS i przygotowane na ich podstawie publikacje powinny pomóc w lepszym zrozumieniu zmieniającej się rzeczywistości. Celowi temu służą zwłaszcza porównania z innymi danymi, zebranymi zarówno przez CBOS, jak i inne ośrodki naukowe oraz instytuty badań opinii publicznej. Szczególną rolę odgrywa porównywanie takich samych lub podobnych zjawisk w dłuższym czasie. O zasięgu i głębokości przemian w naszym kraju można najlepiej przekonać się porównując obecne wyniki badań z tymi, które zostały zebrane w poprzednich okresach. CBOS, prowadząc badania od dziesięciu lat, dysponuje bogatymi i wyjątkowymi zbiorami danych oraz cennymi źródłami informacji o zmieniającym się społeczeństwie polskim. Wiele pokoleń Polaków pracowało dotychczas z nadzieją, że jeśli nie oni, to przynajmniej ich dzieci będą żyły w lepszej Polsce i w lepszych warunkach. Obecnie coraz więcej osób uważa, że lepszą, dostatniejszą Polskę zbuduje następne pokolenie: pełna zapału i pomysłów, nie uwarunkowana dawnymi nawykami i starym sposobem myślenia, dzisiejsza młodzież. Swoimi postawami i działaniami zadecyduje ona o przyszłym kształcie naszego kraju i charakterze jego społeczeństwa. Ważne jest więc stwierdzenie, jak młodzież postrzega zachodzące przemiany oraz swoje miejsce i rolę w nowym ładzie ekonomicznym i politycznym. Czy widzi w nim szansę dla siebie czy też tylko narastające bariery, które utrudniają rozpoczęcie dorosłego, satysfakcjonującego życia? Jakie są oczekiwania i aspiracje, niepokoje i obawy młodych ludzi? Mamy nadzieję, że odpowiedzi na te pytania i wiele innych znajdą Czytelnicy w tekstach napisanych przez badaczy CBOS i Uniwersytetu Warszawskiego.